نفقه، یکی از مهم‌ترین حقوق مالی در زندگی مشترک است که همواره محل پرسش‌ها و ابهامات زیادی بوده است. درک صحیح از نحوه محاسبه آن می‌تواند به شما در احقاق حقوق خود کمک شایانی کند.
نفقه زن یکی از مهم‌ترین حقوق مالی است که قانون برای زن در زندگی زناشویی در نظر گرفته است. بر اساس قوانین فقهی و مدنی ایران، مرد مکلف است هزینه‌های زندگی همسر خود را تأمین کند، مشروط بر آنکه زن «تمکین» کامل از شوهر داشته باشد. نفقه شامل مجموعه‌ای از نیازهای مادی و ضروری برای تأمین معاش زن است و عدم پرداخت آن می‌تواند آثار حقوقی و کیفری داشته باشد.
نفقه شامل چه مواردی می‌شود؟
طبق ماده ۱۱۰۷ قانون مدنی، نفقه عبارت است از همه نیازهای متعارف و متناسب با وضعیت زن که، شامل مواردی چون مسکن، خوراک، پوشاک، اثاث منزل، هزینه‌های بهداشتی و درمانی و هزینه‌های خدمتکار (در صورت نیاز زن طبق شأن وی) است. در حقیقت، ملاک تعیین نفقه نه نیاز حداقلی، بلکه وضعیت اجتماعی، خانوادگی، فرهنگی و رفاهی زن پیش از ازدواج است. بنابراین ممکن است نفقه یک زن خانه‌دار با نفقه یک زن شاغل در موقعیت اجتماعی بالا متفاوت باشد.
نحوه محاسبه نفقه چگونه است؟
قانون، عدد مشخصی برای نفقه تعیین نکرده است؛ بلکه قاضی دادگاه خانواده با توجه به شأن زن، درآمد مرد، عرف محل زندگی، تورم و شرایط روز، مبلغ نفقه را تعیین می‌کند. اگر زن و شوهر بر سر میزان نفقه اختلاف داشته باشند، زن می‌تواند از طریق شکایت حقوقی یا کیفری در دادگاه، اقدام به مطالبه نفقه کند. در این حالت، دادگاه با ارجاع موضوع به کارشناس رسمی دادگستری، مبلغ نفقه ماهانه را مشخص می‌کند.
علاوه بر این، وضعیت مالی مرد نیز در تعیین میزان نفقه بی‌تأثیر نیست، اما در اولویت دوم قرار دارد. اگر مرد بتواند کمبود درآمد خود را ثابت کند، این امر در میزان نفقه تأثیر خواهد داشت.
آیا نفقه فقط به زن خانه‌دار تعلق می‌گیرد؟
خیر. اشتغال یا درآمد داشتن زن، مانع دریافت نفقه نیست. حتی اگر زن شاغل باشد یا درآمد بالا داشته باشد، در صورتی که «تمکین» کند، همچنان مستحق دریافت نفقه است. چرا که پرداخت نفقه بر اساس نیاز زن نیست، بلکه تکلیفی برعهده شوهر است.
شرایط قانونی برای مطالبه نفقه چیست؟
نفقه در صورتی به زن تعلق می‌گیرد که؛ عقد دائم برقرار باشد (در عقد موقت، نفقه به‌صورت توافقی است)،زن تمکین عام و خاص از شوهر داشته باشد (یعنی وظایف زناشویی و زندگی مشترک را به‌درستی انجام دهد) و زن بدون عذر موجه خانه را ترک نکرده باشد.
در صورتی که زن از تمکین خودداری کرده یا بدون اجازه همسر منزل مشترک را ترک کند، ممکن است دادگاه وی را ناشزه بشناسد و نفقه از وی ساقط شود.
طبق ماده ۱۱۱۴ قانون مدنی، تا زمانی که علقه زوجیت برقرار است، زن ملزم به تمکین از همسر خود است. بر این اساس، زن باید در امور مختلف زندگی، بر پایه شرع و عرف، از شوهر خود اطاعت کند.
عدم پرداخت نفقه چه پیامدهایی دارد؟
عدم پرداخت نفقه می‌تواند دو پیامد مهم داشته باشد:
پیامد حقوقی: زن می‌تواند از طریق دادگاه خانواده، تقاضای صدور حکم به پرداخت نفقه معوقه کند.
پیامد کیفری: طبق ماده ۵۳ قانون حمایت خانواده، ترک انفاق جرم تلقی شده و مرد می‌تواند به حبس از سه ماه و یک روز تا پنج ماه محکوم شود.
در برخی پرونده‌ها، زن با ارائه شواهد و مدارک و اثبات تمکین خود، موفق به دریافت نفقه چند ماه یا حتی چند ساله گذشته شده است.
نفقه زن یکی از ارکان اصلی حقوق مالی در زندگی زناشویی است که قانون برای حمایت از زن و برقراری تعادل اقتصادی در خانواده پیش‌بینی کرده است. تعیین میزان نفقه به شرایط زن و مرد، عرف جامعه و نظر کارشناس دادگستری وابسته است. در صورت اختلاف، زن می‌تواند از طریق مراجع قضائی، حقوق خود را مطالبه کند و عدم پرداخت آن می‌تواند تبعات جدی برای مرد در پی داشته باشد.